Markelo in Suriname. Een onderzoek naar naamgeving van voormalig slaafgemaakten.

Alleen een voornaam

Mensen die op de plantages in Suriname in slavernij leefden staan, met slechts een of soms twee voornamen, als eigendom geregistreerd in de slavenregisters die vanaf 1826 werden bijgehouden. Van de periode daarvoor bestaan slechts de inventarislijsten van de plantages. De tot slaaf gemaakte mensen werden gerekend tot de inboedel van een plantage- of particuliere eigenaar.

Gedurende het transport over zee hadden zij voor de handelaren in het geheel geen naam; alleen een nummer om als ‘goederen per stuk’ verhandeld te kunnen worden. De voornaam werd toegewezen door de ‘slavenhouder’/plantage-eigenaar. Sommige slaafgemaakten droegen nog een tweede voornaam van Afrikaanse oorsprong. Aangenomen wordt dat die door de moeder bij de geboorte werd gegeven. Bij volkeren in Ghana en andere West-Afrikaanse landen was het een gebruik de naam van de geboortedag te geven. Deze manier van naamgeving zie je met enige regelmaat terugkomen in de registers.

Toekenning achternaam bij manumissie

Voor de afschaffing van de slavernij op 1 juli 1863 konden slaafgemaakten vrijgelaten worden, dat werd ‘manumissie’ genoemd. Manumissie kon op drie manieren verleend worden:

• door de levende eigenaar, als daad van goede wil;
• door een overeenkomst van de vrijlater (vaak kocht deze de slaafgemaakte met als doel hem/haar vrij te laten) met een eigenaar;
• door een bepaling in het testament van een overleden eigenaar.

Bij de manumissie moest een borgsom van 300 tot 500 gulden betaald worden, de voormalig slaafgemaakte was verplicht een beroep te registreren en ze moesten opgenomen zijn in een kerkgenootschap (vaak de Evangelische Broedergemeente). ‘Heidenen’ mochten dus niet worden gemanumiteerd.

De achternaam werd toegekend door de gouverneur, soms op voorstel van de voormalige eigenaar of vrijlater. In de koloniale Surinaamsche Courant werden alle manumissies aangekondigd.

Compensatiegelden en toekenning achternamen bij de afschaffing van de slavernij

Op 1 juli 1863 was de afschaffing van de slavernij, ‘Emancipatie’ genoemd. Bij wet was vastgelegd dat alle ‘slavenhouders’ compensatiegelden zouden ontvangen vanwege ‘verlies van kapitaal’. Per gezonde slaafgemaakte was dit driehonderd gulden. Indien een slaafgemaakte iets mankeerde werd het bedrag naar beneden bijgesteld, soms tot nul. De voormalig slaafgemaakten ontvingen niets, sterker nog; zij moesten nog tien jaar doorwerken op de plantage tegen een beschamend laag loon. Daarom wordt 1 juli 1873 door sommigen als de echte datum van afschaffing beschouwd.

Borderel

Per plantage en particuliere eigenaar werd een zogenaamd ‘borderel’ opgesteld. Hierin werd nauwkeurig vastgelegd hoeveel slaafgemaakten de eigenaar bezat. De voornamen werden genoteerd met daarbij een aantekening hoe de gezondheidstoestand van de desbetreffende persoon was. Artsen bezochten alle plantages om dit vast te leggen. Aan de hand van het borderel werd de hoogte van de compensatiegelden vastgesteld.

Toewijzing achternaam

Bij de afschaffing kregen alle voormalig slaafgemaakten een achternaam. Deze werd toegewezen door een ambtenaar van het koloniale bestuur of door de voormalig eigenaar, er was geen sprake van vrije keuze. Het gevolg hiervan is dat westerse namen werden toegewezen aan mensen die van oorsprong uit West-Afrika kwamen.

Deze achternamen zijn vaak willekeurig gekozen. Regel was wel dat een naam niet al eerder aan iemand gegeven mocht zijn, tenzij het familie was. De achternamen hebben typische kenmerken. Vaak zijn het plantagenamen, namen van Nederlandse steden en dorpen, omkeringen (bijv. Amsterdam à Madretsma), namen van voormalige eigenaren met ‘van’ ervoor, voornamen van voormoeders of flora- en faunanamen (bijv. Meydoorn, Dolfijn). Soms ook ronduit rare of denigrerende namen (bijv. Pummel, Sukkel, Nietgelooven).